Szkoła w cyfrowej epoce¶
We współczesnej szkole coraz mniejszą rolę zdaje się odgrywać autorytet oparty na przymusie, nakłanianiu czy uprawnieniach nauczyciela. Co ciekawe, zmienia się też zakres oraz sposób oceniania kompetencji (wiedzy i umiejętności) nauczyciela. Podczas gdy dawniej nauczyciel w klasie w zasadzie stanowił jedyne i najważniejsze źródło wiedzy, obecnie, dzięki powszechnemu dostępowi do Internetu, jego słowa mogą być natychmiastowo przez uczniów zweryfikowane, a często podważone. Zadaniem nauczyciela współczesnej młodzieży jest zatem budowanie autorytetu na umiejętnościach innych niż te związane ściśle i jedynie z posiadaniem wiedzy. Obecnie nauczyciel powinien również wykazywać się otwartością i kompetencjami w zakresie używania nowych technologii do zdobywania i weryfikowania wiedzy. Powszechny dostęp do Internetu sprawił, że to nie sama wiedza nauczyciela pozwala budować autorytet, lecz elastyczność i umiejętność dostosowania się do aktualnych potrzeb i zainteresowań ucznia, w tym także poprzez wspólne zgłębianie tematów i zagadnień, gdy nierzadko sami uczniowie mogą stanowić inspirację dla nauczycieli. Jednym z najważniejszych zadań nauczyciela w cyfrowej rzeczywistości jest pokazanie i nauczenie swoich uczniów jak z tej rzeczywistości korzystać; jak dbać o bezpieczeństwo i prywatność w Internecie, jak weryfikować znalezione tam informacje, jakie strategie i jakie narzędzia stosować do organizacji wiadomości napotkanych w Internecie oraz w jaki sposób uzupełniać wiedzę zdobytą w szkolę wiadomościami z cyfrowych źródeł.
Już na początku lat 90 ubiegłego wieku zmiana w postrzeganiu roli nauczyciela opisana powyżej została zidentyfikowana w artykule Alison King pod znamiennym tytułem ‘From Sage on the Stage to Guide on the Side’ (King 1993). Artykuł ten odnosił się do stylu prowadzenia zajęć w uniwersytetach amerykańskich, a jego celem było zachęcić wykładowców do zrezygnowania z funkcji podającego wiedzę ‘mędrca na katedrze’ na rzecz ‘przewodnika stojącego z boku’, który towarzyszy studentom w zdobywaniu wiedzy. Taka zmiana roli nauczyciela czy wykładowcy wydaje się doskonale współgrać ze współczesnymi potrzebami pokolenia Y, które wysoko ceni konkretne umiejętności praktyczne oraz możliwość uczenia się tego, co ich w danej chwili interesuje lub tego, co postrzegają jako im potrzebne, zamiast tego, co wynika z programu nauczania, decyzji nauczyciela czy przewidywań na temat tego, co być może przyda im się w przyszłości. Umieją oni także i lubią pracować w grupach czy zespołach i wykorzystują do tego nowe technologie, które pozwalają im być w kontakcie ze sobą poza godzinami spędzonymi w szkole.
Ponieważ uczniowie z pokolenia Y są określani jako cyfrowi tubylcy (digital natives; Prensky 2001), czyli osoby, które czują się w Internecie jak u siebie w domu i nie znają świata, gdzie nie było do niego dostępu, to dużo łatwiej jest do nich dotrzeć i ich zmotywować do zdobywania wiedzy przy pomocy nowych technologii. Dużo łatwiej jest też nauczycielowi (często będącego jednak cyfrowym imigrantem, jak określiłby to Mark Prensky) budować własny autorytet, jeśli umie z jednej strony docenić sprawność uczniów w posługiwaniu się nowymi technologiami, a z drugiej gdy potrafi wskazać im sposoby zdobywania, weryfikowania i organizowania wiedzy zyskanej z cyfrowych źródeł. By tak się stało, musi on zrezygnować ze swojej roli nieomylnego autorytetu na rzecz autorytetu osobistego, często opartego na tzw. umiejętnościach miękkich.
Dla kategorii zapamiętywanie są to na przykład tworzenie fiszek online, tworzenie notatek w formie cyfrowej (przy użyciu edytorów tekstu jak i ich odpowiedników online), współtworzenie tekstu przez kilku lub kilkunastu uczniów itp. Dla wykazania zrozumienia materiału uczeń może prowadzić blog z podsumowaniem materiału z lekcji czy też pisać komentarze do wypowiedzi nauczyciela i innych uczniów na forum. Zastosowanie przejawia się w umiejętności edytowania zawartości sieciowej, korzystania z programów komputerowych i webowych itp. Analizowanie to na przykład przypisywanie tagów i kategoryzowanie zawartości cyfrowej. Ocenianie to umiejętność weryfikacji i testowania wiedzy i programów, a tworzenie to programowanie, tworzenie filmów wideo, animacji, podcastów oraz ich publikacja w sieci. Do każdego z tych stadiów można przypisać konkretne narzędzia cyfrowe, które pozwolą nauczycielowi i uczniom współpracować w środowisku cyfrowym. Dobrze przedstawia to następująca grafika:
Musimy jednak pamiętać, że aplikacje internetowe i programy zmieniają się i wychodzą z użycia bardzo szybko, więc nauczyciel, który chce wspierać swoich uczniów w pożytecznym wykorzystywaniu nowych technologii musi trzymać rękę na pulsie i cały czas dokształcać się formalnie i nieformalnie w tym zakresie.
Pokolenie Y i jego potrzeby
Obecna młodzież to tzw. pokolenie Y (Generation Y), noszące też inną nazwę: milenialsi (Millennials). Według Wikipedii jest to pokolenie ludzi urodzonych w Polsce od 1984 roku do 1997 roku, a w innych krajach np. w USA pokolenie wyżu demograficznego z lat 80. i 90. XX wieku. Nazywane jest ono również „pokoleniem Milenium”, „następną generacją”, „pokoleniem cyfrowym” oraz „pokoleniem klapek i iPodów”. W odróżnieniu od poprzedniej generacji, określanej mianem generacji X, „oswoili” oni nowinki technologiczne i aktywnie korzystają z mediów i technologii cyfrowych. Milenialsi uznawani są za generację zuchwałą, otwartą na nowe wyzwania, co wywiera piętno na sposób poznawania przez nich świata i uczenia się. Niektóre cechy charakterystyczne przedstawicieli pokolenia Y to:
aktywnie i w każdej dziedzinie życia korzystają z technologii i mediów cyfrowych;
żyją w „globalnej wiosce” dzięki dostępowi do Internetu mają znajomości na całym świecie;
cechuje ich duża pewność siebie;
są dobrze wykształceni i gotowi dalej się rozwijać;
według badań przeprowadzonych w University of New Hampshire, cechuje ich wysokie mniemanie o swoich umiejętnościach, przekonanie o własnej wyjątkowości, nadmierne oczekiwania oraz silna awersja wobec krytyki.
Zmiana cech pokolenia uczącego się, jak również zmiany w następujących zakresach:
technologia (pojawiły się nowe urządzenia),
pedagogika (nauka stała się bardziej indywidualna),
treść (podawana jest krótsza treść i zmieniły się jej nośniki),
wygenerowały konieczność poszukiwania nowych metod i form nauczania. Wśród wykorzystywanych współcześnie i efektywnych ze względu na dopasowanie do potrzeb pokolenia Y metod nauczania można wymienić e-learning, blended learning, m-learning, Flipped Teaching i metoda projektu (w tym WebQuestu). Są to metody oparte na obserwacji i działaniu, a zatem w dużym stopniu skuteczne w zakresie rozumienia i zapamiętywania nowych wiadomości.
